Sıfatlar, isimleri niteleyen veya belirten sözcüklerdir ve isimlerin önüne gelirler. Renk, şekil, desen, durum, biçim gibi farklı özellikler bakımından niteleyebilirler. Sıfatlar, iki ana başlık altında incelenir. Niteleme SıfatlarıNiteleme sıfatları, varlıkların durumunu, biçimini ve özelliklerini yani nasıl olduklarını bildiren sözcüklerdir. İsme sorulan "nasıl" sorusunun cevabını niteleme sıfatı verir. Örnek: "Çalışkan işçiler bu ay zamlı maaş aldı." cümlesinde "işçi" isimdir ve "nasıl işçi?" sorusunun cevabı olan "çalışkan" sözcüğü niteleme sıfatıdır. Not: Özel isimler ile kullanılan meslek, saygı veya akrabalık unvanları niteleme sıfatı olur. Örnek: Ayşe teyze, Avukat Ali, Burcu hanım. Belirtme SıfatlarıBelirtme sıfatları, varlıkları işaret, yer, sayı ve belirsizlik yönlerinden belirten sözcüklerdir. Dört başlık altında incelenir:
İşaret Sıfatlarıİşaret sıfatları, varlıkları işaret yönünden belirten sözcüklerdir. İsme sorulan "hangi" sorusunun cevabını işaret sıfatı verir. İşaret sıfatları; bu, şu, o, öteki, beriki. Örnek: "Şu kitabı verir misin?", "Bu gemiyi çok beğendim.", "Öteki bisiklet kardeşimin." Not: "-ki" ve "-deki" ekleri ile türetilmiş sıfatlar, işaret sıfatı olarak kabul edilir. Not: İşaret sıfatları çekim eki almazlar. Eğer çekim eki alırsa işaret zamiri olur. Sayı SıfatlarıSayı sıfatları, varlıkları sayı bakımından belirten sözcüklerdir. Sayı sıfatları kendi içinde beş başlık altında incelenir: Asıl Sayı SıfatıEk almazlar, varlıkları tam sayı olarak belirten sözcüklerdir. İsme sorulan "kaç" sorusunun cevabını asıl sayı sıfatı verir. Örnek: Altı kitap, üç ekmek. Sıra Sayı SıfatıVarlıkların sıra açısından sayısını belirten sözcüklerdir. Sayılara "-ıncı, -inci" ekleri getirilerek yapılır. İsme sorulan "kaçıncı" sorusunun cevabını sıra sayı sıfatı verir. Örnek: Altıncı kitap, ortanca çocuk, birinci cadde, sonuncu renk. Üleştirme Sayı SıfatıVarlıkların paylaştırılmasını, üleştirilmesini anlatan, belirten sözcüklerdir. Sayılara "-er" eki getirilerek yapılır. İsme sorulan "kaçar" sorusunun cevabını üleştirme sayı sıfatı verir. Örnek: Altışar kitap, yüzer grup. Kesir Sayı SıfatıVarlıkları kesirli sayılar ile belirten sözcüklerdir. Sayılara "-de, -da" ekleri getirilerek yapılır. İsme sorulan "kaçta kaç" sorusunun cevabını kesir sayı sıfatı verir. Örnek: Altıda üç kitap, binde bir olasılık, çeyrek ekmek, yarım dilim. Topluluk Sayı SıfatlarıVarlıkların sayılarını toplu olarak belirten sözcüklerdir. Örnek: İkiz bebek, beşiz çocuklar. Soru SıfatıVarlıkları soru yöntemi ile belirtir. Soru sıfatları; kaç, hangi, ne, nasıl, neredeki, ne türlü, ne gibi, ne biçim, kaçıncı, kaçar gibi sözcüklerden oluşur. Örnek: "Kaç kuş kondu?", "Hangi çılgın bana zincir vuracakmış şaşarım?" Belgisiz SıfatVarlıkları net değil, aşağı yukarı, belli belirsiz belirten sözcüklerdir. Belgisiz sıfatlar; kimi, bütün, çoğu, bazı, hiç, hiçbir, falan, birtakım, herhangi, tüm, az, çok gibi sözcüklerdir. Örnek: "Kimi zaman içim acırdı.", "Bir gün yine karşılaşırız." Ekstra BilgilerSıfatlar, cümlede genellikle isme bağlı olarak kullanılırlar ve niteleme veya belirtme işlevi görürler. Sıfatların doğru kullanımı, cümlenin anlamını ve dilbilgisel yapısını etkiler. Bu nedenle sıfat türlerinin iyi anlaşılması ve doğru kullanılması, dilin etkin ve doğru kullanımını sağlar. |
Sıfatların sınıflandırılması konusunda biraz kafam karıştı. Özel isimlerle birlikte kullanılan meslek unvanları neden niteleme sıfatı olarak kabul ediliyor? Ayşe teyze örneğinde teyze kelimesi nasıl bir nitelik belirtiyor?
Cevap yazMerhaba Buminhan,
Bu konu gerçekten kafa karıştırıcı olabiliyor. Özel isimlerle birlikte kullanılan meslek unvanları veya akrabalık belirten kelimeler, genellikle niteleme sıfatı olarak kabul edilmezler. "Ayşe teyze" örneğinde olduğu gibi, "teyze" kelimesi burada bir unvan veya hitap şekli olarak kullanılır, nitelik belirtmez. Aslında bu tür kullanımlar daha çok isim tamlaması olarak değerlendirilir. Bu durum, dilbilgisi kurallarının pratik kullanımlarla nasıl örtüştüğüne dair bir örnek teşkil eder. Bu yüzden, kafanı karıştırmış olması çok doğal. Umarım açıklamam yardımcı olmuştur.